Motor’larda kullanılan yataklar, açık yataklar (open ball bearing) ve kapalı yataklar (sealed ball bearing) olarak 2 guruba ayrılır, bunun dışında motorlarda kullanılan yataklar;
1- Sabit bilyeli yataklar (tek sıralı, çift sıralı)
2- Oynak bilyeli yataklar
3- Eğik bilyeli yataklar (tek sıralı, çift sıralı 4 nokta yatakları) guruplara ayrılır.
Motor bakımlarında veya motor yatakları değişimi esnasında motor kitabını tetkik ederek dizaynında kullanılan yatak tiplerinin kullanılmasına özen gösterilmelidir. Bazı elektrik motorlarında çalışma karakteristiklerine bağlı olarak birden fazla rulman yatak kullanılır, ancak bu yatakların montajında çalışma yönlerinin mutlaka kitaplarındaki şekilde olmalıdır.
Açık yataklara da yatakların arka kısmına gelen yerde (rotating oil seal) denilen bir parça vardır. Bu yatağa basılan gresin yatak yüzeyine eşit dağılımını ve fazla olan yağın yağ çıkış kısmından atılması için kullanılır.
Açık yataklar belirli periyotlar ile çalışma şartlarına en uygun olan gres tipi ile yağlanmalıdır. Ancak ilk yağlama ve sonradan periyodik yağlama zamanlarında kullanılacak yağ miktarı ileride verilen tablolarda gösterilen miktarda olmalarına özen gösteriniz.
Kapalı tip yataklarda dışarıdan yağ basmak kesinlikle gerekmez. Bu yatakların içinde kullanılan yağ cinsine ve çalışma şartlarına göre çalışma ömürleri vardır.
Çift yatak kullanılan kombinasyonlarda açık yataklarda, tekli yataklar gibi gres basma donanımı mevcut olup gresin yataklara girmesi ve fazla gresin dışarı atılması aynı tekli yatak gibidir.
Bu tip bir yatak dizaynında, kaplin tarafındaki yatak iç kısmı şafttaki faturaya değer dış kısmı ise motor karkas kapağı ile desteklenmiştir.
Arka kısımdaki (fan tarafı) yatak takımı ise yatak iç bileziği şafttaki faturaya yaslanır yatak dış bileziği ise yatak evi kapağı ile sağlanır. Bu tip yatak donanımında kaplin tarafındaki yatak ön kısmında bulunan dairesel srast yayı nedeni ile stator etkisi ile motor şaftındaki ufak miktarlardaki aksiyal gezintiye müsaade edilebilir.
Bu yatak dizaynında rulman yatak iç ringi şaft üzerinde bir sekman yardımı ile sabitlenmiştir. Bu durumda yatağın iç ringi şafta bağlı olarak şaftın aksiyal hareketine uygun hareket etmez, bu tip sabit bağlantılı açık yataklar yüksek aksiyal yüklerin olduğu durumlarda kullanılır.
Aksiyal yük için kuvvetlendirilmiş açık – sabit yatak kombinasyonu bu yapıda yataklardan bir tanesi kapak ile desteklenmiş, diğer yatak yüke göre kayabilecek şekilde monte edilmiştir. Kaplin tarafındaki yatak önünde (wave spring) salgı yayı konmuştur. Bu yay aksiyal yüklere karşı sistemi güçlendirmek için kullanılmaktadır.
Arızalar ve Analizleri
Normal olarak bir motor yatağında anormallik yatak tarafından üretilen ses ile kendini belli eder. Bu nedenle motor yataklarının sesleri her gün takip edilmelidir.
Kapalı tip yataklarda gres yağı değişimi veya periyodik yağlama yoktur. Aynı zamanda yatağa gres basıldığında eski gresin dışarı atılması işi de yoktur. Bu nedenle bu yataklar yalnızca yenilenir. Ancak kullanılacakları ortam sıcaklığı, yük, durumuna bağlı olarak içlerindeki gres tipi için seçim yapılmalıdır. Genelde bu yataklarda (MULTEMP SRL heat resisting Grease) yüksek ısıya dayanıklı gres kullanılmış olmalıdır.
Yataklarda Yağ Değişim İşlemi
1- Gres, yataklara yatak dönerken uygulanır. Eğer yatak dönmeden yağ basılırsa yatağa fazla yağ basılmış olur.
2- Yağlama işlemi yavaş yapılmalı ve her seferinde 3-4 saniye beklenmelidir.
3- Aşağıdaki resimde (16 no) gres nipelini ve dreyn pot (17 no) denilen yağ çıkış kanalını görmektesiniz. Resimde yataktaki eski yağın; içi boş olan yağ basma pompasını pistonunu içerden dışarı doğru hareket ettirerek emilmesi ile eski yağı mümkün mertebe yataktan almalıdır ve sonra temiz yağ temiz bir pompa kullanılarak yatağa basılır yağ miktarları yukarıda verilmiştir.
4- Hiçbir zaman içi pis ve yabancı madde olan yağ pompasını kullanmayın.
5- Yağ tenekeleri ağzı yağ alınma süresi dışında daima kapalı olacak ve yağa dışarıdan madde karıştırılmamalı.
6- Kullanılan her yağ yatağın çalışma sıcaklığına ve çalışma ortamına göre seçilmelidir. Yatağa su girme olasılığı varsa veya sıcak ortamda yük altında çalışıyorsa özel gres kullanılmalıdır.
7- Asla kitabında tavsiye edilmiyorsa yataklarda kauçuk gres kullanılmaz.
8- Gres basılınca yağ evvela iç yatak kapağı içine dolar, yatağın dönmesi ile yatak içine yayılmaya başlar ve eski gresi iterek eski gresin dreyn olmasını sağlar. Ancak basılacak miktara dikkat edin ve yavaşça basın.
9- Yağ basılan yatakta, yatak sıcaklığı yükselir. Ancak kısa bir zaman sonra tekrar normal sıcaklığa döner.
10- Eğer motor uzun süreli kullanılmayacak ise gres miktarı çizelgedeki gibi biraz fazla olmalıdır.
11- Pompa veya motorda kullanılmış eski yatak açık yatak tipi olabilir. Yatak değişimi esnasında kapalı rulman kullanıldı ise bu sefer bu işlem bakım kitabına yazılmalı ve rulman yağlama nipeli çıkarılarak bu kanal kör tapa iile kapatılmalıdır.