Herhangi bir mevkide ve rasat zamanında, gök cisminin cayro pusula ile semti ölçülür ve o andaki zaman kaydedilir. Hesaplanan semt değerleri ile cayro pusula ile ölçülen semt değeri mukayese edilerek cayro pusula hatası bulunur.
Semt (Azimuth): Yeryüzü üzerindeki bir cismin yönüne kerteriz, gök küresi üzerindeki bir gök cisminin yönüne ise semt (Azimuth) denir. Sistem içerisinde tanımlarsak, ufkun kuzey noktası (gök boylamı) ile gök cisminden geçen dikey daireler arasında başucu noktasında oluşan açı veya bu dikey daireler arasındaki gök ufku yayına semt denir ve Zn kısaltması ile gösterilir. Kuzeyden itibaren daima saat yelkovanı dönüş yönünde 360° ye kadar ölçülür. Kerteriz gibi daima üç rakamlı olarak okunur.
Semt Açısı (Azimuth Angle – Az): Gök boylamı ile gök cisminden geçen dik daire arasında, başucu noktasında oluşan açı veya bu dik daireler arasında kalan gök ufku yayına, semt açısı denir ve Az kısaltması ile gösterilir. Kuzey ve güneyden itibaren saat yelkovanı dönüş yönünde veya tersinde 180° ye kadar ölçülür. Ölçülen değerin önüne N veya S, sonuna da E veya W işaretleri konur.
Saat Açısı veya Boylam Açısı (Hour Or Meridian Angle): Gök boylamı ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında gök kutbunda oluşan açı veya bu büyük daireler arasındaki gök ekvatoru yayına saat açısı veya boylam açısı denir. HA veya t harfi ile gösterilir. Gök boylamından doğuya veya batıya doğru 180° ye kadar ölçülür ve sonuna hangi yöne doğru ölçülüyor ise o yönün işareti (E veya W) konur.
Meyil (Declination): Gök cisminin saat dairesi üzerinde gök ekvatorundan olan açısal mesafesine meyil denir. Seyirde “DEC” veya “d” kısaltması ile gösterilir. 0° ile 90° ye kadar kuzey veya güneye doğru derece, dakika ve saniye cinsinden ölçülür. Gök cisminin, gök ekvatorunun kuzey veya güneyinde olması durumuna göre sonuna, N veya S işaretlerinden birini alır. Meyil (DEC), Dünya üzerindeki enlem değerinin eşitidir.
SIA: Gök cisminin doğuş ve batış noktaları ile esas semt dairesi arasındaki ufuk yayına, SIA (Amplitude) denir. Gök cisminin esas semt dairesinden olan yönüne bağlı olarak, önüne E veya W, sonuna da N veya S işaretleri konur. SIA seyirde A harfi ile gösterilir.
Örneğin Güneş’in doğuş anındaki semti Zn = 075° ise, SIA; A = E 15° N olur.
Yerel (Mahalli) Saat Açısı (Local Hour Angle): Gök (rasıt) boylamı ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında, gök kutbunda oluşan açı veya bu büyük daireler arasında kalan gök ekvatoru yayına, Yerel Saat Açısı denir ve LHA ile gösterilir. Daima rast boylamından batıya doğru 360° ye kadar ölçülür. Rast boylamı yer üzerindeki bir mevkiden geçtiğinden sabit kalmakta olup, saat dairesinin gök cisimi ile birlikte batıya doğru hareket ettiği kabul edildiğinden, Yerel Saat Açısı (LHA) daima rast boylamından batıya doğru ölçülür ve sonuna herhangi bir işaret almaz. HA ise yukarda işaret edildiği gibi rasıt boylamından batıya veya doğuya doğru saat dairesine kadar ölçülür. Azami 180° olur ve sonuna hangi yöne doğru ölçülmüş ise E veya W işaretini alır.
Greenwich Saat Açısı (Greenwich Hour Angle): Greenwich boylamı ile gök cisminden geçen saat dairesi arasında, gök ekvatorunda oluşan yay veya gök kutbunda meydana gelen açıya Greenwich Saat Açısı denir ve GHA kısaltması ile gösterilir. Daima Greenwich boylamından batıya doğru 360° ye kadar ölçülür.
LHA = GHA + λ DOĞU BOYLAMLAR İÇİN
LHA = GHA – λ BATI BOYLAMLAR İÇİN
GHA ve Aries Noktaları Arasındaki İlişki: Astronomik Seyirde kullanılan yıldızların tümünün gök küresi üzerindeki mevkileri, DEC ve SHA’ları ile tanımlanır. Seyir amaçları için kullanılan bütün yıldızların GHA’larını bir almanak içinde toplamak ve cetveller şeklinde düzenlemek oldukça aşırı büyüklükte bir baskıya gereksinim gösterir. Bu nedenle aries noktasının her an için GHA’ları almanaklarda cetveller şeklinde gösterilmiştir. Yıldızların çok yavaş değişen SHA ve DEC değerleri ise ayrı bir liste halinde yine almanağın aynı sayfasında verilmiştir. Buna göre bir yıldızın GHA’ sı:
GHA = GHAγ + SHA formülü ile bulunur.
NOTİK ALMANAK İLE CAYRO HATASININ TESPİTİ
Bu yöntem en sık kullanılan Cayro hatası bulma yöntemidir. Bu yöntem hava acık olduğunda veya güneşin görülebildiği zamanlarda yapılabilir. Ölçümlere başlamadan önce küçük bir hazırlık yapmanız gerekir. Kullanacağınız bazı malzemelerin hazır bulunması yapılan rasata kolaylık sağlar.
Bu yöntemde elinizde azimuth değerini okuyabilmek için bir hedefe, rasat yapılırken zaman ayarı için kronometre, Browns Almanac ve NP401 Sight Reduction Tables for Marine Navigation kitapları rasat için gereklidir.