Cayro Pusula Hata Çeşitleri ve Düzeltilmesi

20 YY başlarında Dr. Hermann ANSCHULTZ; cayroskop prensiplerine göre çalışan ilk cayroyu yapmış; 1907 yılındaki bu ilk çalışmalar sonucunda ABD’de Elmer SPERRY ve İngiltere’de de S.G. BROWN’da aynı konuda çalışmalara başlamıştır. Bugün askeri ve sivil denizcilikte kullanılan cayrolar; bu üç markayı taşımakta olup, bu cayrolar arasında ilke olarak büyük farklılıklar bulunmamaktadır. Cayro Pusula Hata Çeşitleri ve Düzeltilmesi…

Cayro Pusula’da Karşılaşılan Hatalar

Cayro pusulaların değişik sistematik hataları vardır. Tüm hataların sonucunda ortaya çıkan toplam hataya Cayro Hatası (GE) denir. Cayro hatasının işareti, cayronun gerçek değerden az veya fazla göstermesine bağlı olarak değişir. Eğer cayro pusula gerçek değerden fazla gösteriyorsa cayro hatasının işareti (-) W, az gösteriyorsa işareti (+) E’dir.

Enlem Hatası

Denge noktası, cayro pusulanın tamamen kararlılık kazandıktan sonra kuzey (N) ucunun veya tarafının göstermeye devam ettiği nokta veya yöndür. Bu yön ile hakiki meridyen arasında kalan açıya Enlem Hatası denir. Bu hata enlem büyüdükçe büyür.

Bu hata özellikle, Sperry tip cayro pusulalarda görülür ve enlemdeki değişme 3° yi geçtiğinde cayro üzerinden Enlem Düzeltme Donanımı ile düzeltilir.

Hız Hatası

Bir cayronun; kuzeyi arama ve o yönde kararlı hale gelmesi, dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesinin, serbest cayroyu etkilemesi sonucunda olmaktadır. Eğer bu kuvvetten başka yönde bir kuvvet ki bu geminin hızıdır, dönme eksenini etkilerse; dönme ekseni bu kuvvete dik bir yön almaya çalışacaktır.

Bu durumda cayro ekseni kuzey yönünden bir miktar sapar. Bu hata geminin süratine bağlı olduğu kadar rotasına ve enleme de bağlıdır. Hız düzeltmesi el ile veya otomatik olarak yapılır. Gemi hızındaki değişme 3 Kts.’den fazla olduğu takdirde el ile düzeltme yapılmalıdır. Otomatik olarak düzeltmenin uygulandığı Anschütz, Sperry Mk 20 SR 120/130 gibi pusulalarda el düzeltmesi yapılmaz.

Balistiki Sapma Hatası

Gemi rotasının ve hızının ani değişmesi nedeniyle oluşan bir hata olup, hız ve rota son değerini alıp istikrar bulduktan sonra ortadan kalkar.

Balistiki Söndürme Hatası

Geminin hız ve rota değişikliklerini müteakip, hız ve rota yeni değerini aldıktan sonra ilk andaki balistiki sapma hatasına göre cayro pusula yeni bir denge noktasında hemen istikrar bularak kararlı bir hale gelemez. Bunun için yaklaşık 2 saat geçer ve bu arada cayro pusula küçük salınımlar yapmaya devam eder. Bu hata cayro pusula dizayn ve yapısındaki önlemlerle en aza indirilmiştir.

Dörtte Bir Hatası

Geminin yalpa ve baş – kıç hareketleri nedeniyle meydana gelen bir hatadır. Bu hatayı azaltmak maksadıyla birçok yapı ve dizayn şekilleri geliştirilmiştir. Ancak ayar olarak kullanıcıların yapabilecekleri bir şey yoktur. Yapı ve dizayn farklılıkları ile bu hata en aza indirilmiştir.

Askı Tertibatı Hatası

Geminin yalpaya düşmesi sonucunda ortaya çıkan bir hatadır. Sperry marka cayrolarda düzeltime gerek yoktur. Arma Brown marka cayrolarda ise düzeltme yapılması gerekir.

Tüm cayro pusula marka ve modellerinde yapılan kontroller ve düzeltmeler sonucunda, cayro hatası devamlı olarak 3° – 4° gibi sabit bir hata değeri gösteriyorsa, bu hata miktarı kadar pusulanın pruva çizgisi kaydırılarak hata değeri sıfırlanır.